Adresat nepoznat, roman po romanu Ketrin Kresman Tejlor, r. Stefan Sablić

 

Naslov Adresat nepoznat je zapravo šifra za tragediju nestanka ljudi jevrejskog porekla u holokaustu s jedne strane, a s druge za anonimnost čoveka mase, navodnog subjekta kolektivističkih ideologija, pokreta i kolektivnih zanosa. Početak je nacionalsocijalizma 1933. godine i pratimo Maksa, nemačkog Jevrejina u Americi i njegovog prijatelja Martina, Nemca u Nemačkoj, koji rade u istom poslu prikupljanja i prodaje umetnina.  U pitanju je dramatizacija prepiske ove dvojice u vreme kada Martin, bivši liberal, pristupa nacionalsocijalistima što će staviti na probu i njihovo prijateljstvo. Adresat nepoznat je višestruka metafora: nestajanje jednog prijateljstva, jednog čitavog sveta, ali i ljudi u smutnim vremenima, dok je meni najzanimljivije nestajanje pojedinca iz mase jer se pokazuje da je njegova egzistencija najupitnija u istorijskim poemama prepunim ironije; upravo onog pojedinca kojeg zastupaju kolektivističke ideologije.  Adresat je i šifra kako se ideološko-istorijska previranja realizuju u stvarnim životima, a s druge strane i kako vešta dramaturgija takve okolnosti pretvara u književno delo. Jer Maks i Martin igraju na sceni partiju šaha što je opet metafora za njihovu životnu moralnu raspravu u kojoj će Maks izgubiti. Njihove pozicije, dakle, nisu ravnopravne jer je ovo delo sa oštricom tj. jasnom poukom.  Komad je rađen po romanu Katrin Kresman Tejlor Address Unknown. Koliko je meni poznato, nije preveden na srpski, ali kažu da je po umetničkom dometu i značaju tematizacije holokausta ravan Dvenviku Ane Frank ili Špilmanovom Pijanisti. 

Što se tiče mog utiska kako je komad postavljen na scenu, zadovoljan sam. Maks i Martin korespondiraju pismima, što znači da se iz daljine oslovljavaju, dozivaju, mole, prepiru, a režija ih polagano fizički približava; na taj način pozorišni čin objašnjava kako od apstrakntih političkih ideja dolazi do njihovih kobnih životnih realizacija. Na početku su, dakle, glumci sami (naizmenično) na sceni, a na kraju su zajedno u tragičnom sukobu iako se fizički zapravo nikada ne sreću. Stefan Trifunović, u ulozi Maksa, ubedljivo dočarava jevrejsko razočarenje liberalnom nemačkom inteligencijom i njenim posrnućem u nacionalsocijalizmu, dok Ivan Jevtović u ulozi Martina briljantno opredmećuje nestanak pojedinca u njegovim ideološkim maskama. Takva jedna maska ga je i progutala, a na kraju su svi žrtve. Režija Stefan Sablić. Jevrejski kulturni centar.